فرياد تاريخيِ اي دزد
يکي در زمان‌هاي دور نوشته است «وقتي زندگي جز تکرار ملال‌آور لحظه‌ها نيست چاره‌اي نيست جز خواندن تاريخ، که گاه ترساننده است و گاه خنده‌دار». امروز بخوانيد تاريخچه فرياد اي دزد را.
در روزهاي پاياني قرن 13 هجري شمسي، 25 سال گذشته از انقلاب مشروطيت، وضعيت ملک چنين بود که جمعيت کمي داشت، دولت کوچکي، اولين کشور خاورميانه بود که به نوعي دموکراسي دست يافته بود. شاهي داشت که در امور دخالت نمي‌کرد و روزنامه‌ها که ناسزايش گفتند به دادگاه پناه برد و اين اولين و آخرين کس بود که در مقام عالي به دادگاه شکايت برد. کشور به طوايف متعدد تقسيم شده بود و هر دو سال نمايندگاني از سراسر کشور انتخاب مي‌شدند و به مرکز مي‌رسيدند و اگر هم در جانشان وطن دوستي نبود، يا آن را نمي‌دانستند در مرکز اين را از بزرگاني که از مشروطه مانده بودند مي‌آموختند. هر سه مجلسي که تا آن زمان تشکيل شده بود در مقابل حملات بيگانه، مطامع خارجي و استبداد داخلي چنان ايستاد که دوتاي اول را به توپ بستند و بستند و داشت کم‌کم آرام شد.همان مجالس قوانيني درست براي حفظ بنيه ملي نوشتند و همان رجال طرح‌هاي نو آوردند از طرح راه آهن سراسري تا کشتيراني کارون و...
اشراف و مليون به اضافه روحانيون وطن دوست پايه و مايه کار بودند. اما کشور در مجموع در اولين تجربه‌هاي مشروطيت و دموکراسي ضعيف بود. بايد اين ضعف با کار بيشتر چاره مي‌شد و يا با گرفتن حق ايران از محل فروش نفت که 20 سالي بود مي‌رفت و اعشاري از آن بين خوانين محلي و بودجه کشور تقسيم مي‌شد آن هم در ازاي دخالت صاحب سهام نفت [که دولت انگلستان باشد] در امور داخلي ايران. اين رفتار مغرورانه و متفرعانه انگليس صداي آزاديخواهان اروپايي و آمريکايي را هم بلند کرده بود چه رسد به غيرتمندان ايراني که از هر گوشه برخاسته بودند. اما آنها زير فشار سفارت فخيمه نبودند و راحت مي‌توانستند شعار بدهند. رجال محکم و سياست‌پيشه هم که به دولت مي‌رسيدند چون در بودجه کشور و پرداخت حقوق کارکنان خود مي‌ماندند در نهايت چاره‌اي جز استعفا نمي‌يافتند.
کشور شور و شيرين بود. آزادي و دموکراسي در نهايت، اما فقر و ناامني هم. همتي مي‌بايست تا بين خوانين و صاحبان قدرت محلي نقطه اتصال شود و مردم را نيز با خود کند و شوري در اندازد و تکاني بدهد. اما بنگريد که چه شد.
لشکر بريتانيا در اثر فقر ناشي از تهي شدن خزانه‌شان در جنگ جهاني اول بر اساس تصميم مجلس آن کشور بايد مي‌رفت، در شمال ايران اتحاد جماهير شوروي تشکيل شده بود و غرب را مي‌ترساند، ترتيبي که انگليسي‌ها در قرارداد 1919 انديشيدند براي اصلاح مديريت ايران و تحت نظارت گرفتن حکومت با مقاومت همان مليون و روحانيون وطن‌خواه به آب افتاد. ملک‌الشعرا ساخته بود «لرد کرزن عصباني شده است/ وارد مرثيه‌خواني شده است». انگليسي‌ها در خشم بودند که مبادا بزرگ‌ترين پالايشگاه نفت جهان [آبادان] را از دست بدهند و اميدشان به قرارهايي بود که با خوانين و از جمله شيوخ عرب جنوب بسته بودند. بر اين گمان که مي‌توانند اگر کار سخت شد به دعوت شيخ خزعل و ساير شيوخ به بهانه حفاظت از منافع آنها به جنوب لشکر بکشند و آنجا را از ايران جدا کنند اما مي‌ترسيدند که در آن صورت ايران را به کلي به شوروي بسپارند. پس فکري ديگر بايد مي‌کردند.
ملاقات سيدضيا آيت‌الله‌زاده يزدي با لباس روحاني با سران سفارت انگليس در تهران نتيجه داد. او مي‌گفت شما را چه کار من رگ خواب اين ملت مي‌دانم. سفارتي‌ها گفتند [به مضمون] که تو لشکر نداري. سيد جيمبو گفت دارم نمي‌داني. من لقمه ناني در برابر نظامي‌هاي گرسنه مي‌اندازم و آنها را با خود متحد مي‌کنم. گفتند پول از کجا مي‌آوري. گفت اين را هم رها کنيد با من. من از پولداران مي‌گيرم. گفتند چطور گفت افشايشان مي‌کنم. گفتند اين چه حکايت است گفت عرض خواهم کرد.
چنين بود که کودتاي سوم اسفند 1299 پا گرفت و دو روز بعدش هم ژنرال آيرون سايد از ايران رفت. سيد چنان که خود مي‌گفت براي اينکه نقشه خود را پياده کند گرچه لباس روحانيت را از تن خارج کرد و کلاه پوستي نهاد اما روضه و نوحه را نگاه داشت و همه کار را به استعانت از نام پيامبر اسلام کرد. اگر مي‌خواست ماليات بگيرد، ياغي يا بيگناهي را دار بزند يا حتي ميدان توپخانه را تميز کند و يا براي کله‌‌پزي‌ها قاعده مقرر دارد. از آن طرف رفت گشت در ميان نظامي‌ها يکي را برگزيد که هم ميل کثيري به پول داشت و هم بي‌سواد بود و هم قزاق. چرا که افسران ژاندارم که نيروي مسلح ديگري بودند و تحصيل کرده سوئد، عموما وطن‌پرست بودند و در مقاطع مختلف به ياري مليون آمده و از مدرس دعاها بدرقه راهشان شده بود. آنها امثال کلنل پسيان داشتند و خو نکرده بودند به ديکتاتوري. اما قزاق‌ها لات و زير دست روس‌هاي تزاري بزرگ شده بودند. چنين بود که قراردادي بين سيد ضيا و رضاخان سرهنگ قزاق در جنگل بسته شد و حرکت به سوي تهران. مانند کاردي در پنير. تهران فتح شد. شاه از ترس در کاخ سرد سلطنتي پنهان شده، و سفارت از ترس در بسته. تا سه، چهار روز که برف نشست و مامور سيد به در سفارت رفت و مژده داد که همه چيز تحت کنترل است. سيد همه چيز را ديد جز يک چيز، که کنار دست خود يکي را دارد که به موقع بر سرش خواهد پريد.
آنچه کودتاي باورنکردني سوم اسفند و پس از آن در چهار سال بعد افتادن مملکت به ديکتاتوري رضاخان را امکان‌پذير کرد تنها يک شعار بود.اي دزد مي‌گيريم...
سيد به محض ورود به تهران دستور داد هر که را سرش به تنش مي‌ارزيد گرفتند و شعار داد که‌اي مردم دارم حقتان را مي‌گيرم. فقط همين شعار نبود که باعث شد مردم آزادي به دست آمده از انقلاب مشروطيت را فروختند. رضاخان وقتي سه ماه بعد از کودتا سيدضيا را برانداخت و وزير دفاع ماند دريافت اگر زبان عوام بگيري و حيا بفروشي چه آسان است فتح ساير سنگرها. با همين شيوه مستوفي‌الممالک و مشيرالدوله را از راه به در کرد وقتي که فحش‌هاي چاروداري داد و در جلسه هيات دولت نماينده‌اش پاچه حواله وزير ديگر داد و در اين مدت مدام تملق احمدشاه را گفت و خود را مطيع او نشان داد.
نکته ديگري که رضاخان به هوشي که داشت از سيد ضيا آموخت بازي با عواطف مذهبي مردم بود. چنين بود که ناگهان قزاق‌خانه شد حسينيه و بشنويد که چه کردند در مراسم سيدالشهدا، از خاک به سر ريختن تا يک هفته مملکت را تعطيل کردن که ملت بياييد به تماشا که سيدالشهدا براي رضاخان مدال فرستاده است.
امروز روز به شوخي مي‌ماند اما بخوانيد خاطرات دو اميرلشکر برپا دارنده اين مراسم را. ماجرا خيلي ساده بود علماي عراق که در برابر ظلم انگليسي‌ها دست به مهاجرت زدند موقع برگشتن از مشيرالدوله نخست‌وزير و دکتر مصدق وزير احترام‌ها ديدند اما مهم امنيت‌شان بود که رضاخان وزير دفاع فراهم کرد. از جمله قراردادن چندين خودرو [که همگي مصادره شده بود از اشراف و سرمايه‌داران بود] در اختيار تا علما را به نجف برسانند. در مرز هم نماينده سردار سپه حاضر شد قافله را ترک گويد و رفت تا نجف. و در آنجا از علما خواست که براي رضاخان هديه‌اي بدهند. کارتي که يک نقاشي است و در لندن چاپ شده بود همراه شد و همين کارت بود که برايش يک هفته تهران را بستند و دسته‌هاي سينه‌زني از اطراف کشور راه انداختند و رضاخان از صبح در همان جا که بعدها باشگاه افسران شد در کنار آن تمثال که پرده‌اي بر آن کشيده بودند سان مي‌ديد.
در شهر شايع بود که مدال سيدالشهدا بر بازوي سردار سپه است به همين جهت هم دزدان و بدکاران را مي‌گيرد چندي بعد همين را با مدال ذوالفقار عوض کردند که احمدشاه به سردار سپه داده بود اما عوام را چه کار، مهم اين بود که سردار ذوالفقار بر سينه دارد. و دزدان به حبس افتاده اشراف و تحصيلکرده‌ها بودند که البته برخي هم مانند فرمانفرما ثروت بسيار داشتند اما چندان که مانند فرمانفرما اسب سردار سپه را نعل کردند [رولزرويس داد و پنج هزار متر زمين مرغوب کنار خانه‌اش که خود هم نظارت کرد و براي او خانه‌اي بزرگ ساختند] از مجازات مصون ماندند. اصلا هيچ‌کس مجازات نشد و به دادگاه نرفت. فقط دولت اعلام کرد اينها دزدند و قزاق رفت و همه را گرفت. چند تني پول دادند در حبس، پولي که معلوم نشد کجا رفت.
رضاخان تا 16 سال بعد که به زاري از ايران رفت و مردم جشن گرفتند هيچگاه حسابي پس نداد. عوايد نفت را تا جنگ جهاني رسيد در حساب خارجي خود ريخت. مجلس را طويله کرد. قانون را گفت که منم. مسجد را به توپ بست و متولي حرم حضرت معصومه را به شلاق بست، علما را گفت در امور دخالت نکنند. منقدان را عامل بيگانه خواند و نفس گرفت. چهار هزار پارچه آبادي کشور را [حدود 60 درصد از کل املاک مرغوب] با زور به اسم خود کرد، چنان که فرزندش تا 25 سال بعد از اين زمين‌ها مي‌بخشيد باز هم تمام نشد و بنياد پهلوي وقتي سلطنت در ايران منقرض شد هنوز بزرگ‌ترين مجتمع صنايع و کشاورزي کشور بود.
در يک کلام آزادي را کشت، قانون را تعطيل کرد، مجلس را طويله کرد، روزنامه‌ها توقيف، ده‌ها و بلکه صدها تن از اهل سياست و خان و مالدار و تحصيلکرده و اشراف به دست او کشته شدند. البته در مقابل دانشگاهي براي تهران ساخت، راه‌آهن پرداخت، خيابان‌هاي تهران را آسفالت کرد، قدرت مرکزي را شکل داد، ارتش متحدي ساخت و ملوک‌الطوايفي را به نفع خود کوبيد.
همه رفت و يکي ماند
20 سال بعد که رضاشاه با يورش لشکريان خارجي ساقط شد، ملوک‌الطوايفي دوباره پا گرفت، امنيت دوباره از دست رفت، زن‌هايي که به زور چادرش را برداشته بود محجبه به خيابان‌ها بازگشتند اما يک اصل که کشف سيد ضيا بود در دل سياست ايران باقي ماند. اگر قصد داري قدرت بگيري و سوار خر انگوري شوي دو چيز بيشتر لازم نيست. يکي فرياد اي دزد اي دزد. ديگر تظاهر شديد به احساسات مذهبي.
در همان زمان که هنوز رضاشاه ايران را ترک نکرده بود عده‌اي در تهران نداي اي دزد سر دادند و جيب اين مرد [يعني همان شاه مقتدر چند روز قبل] را بگرديد شعار مجلسيان شد. و همين روال بود و هر کس آمد تجربه‌اي در اين باب کرد و سنگي بر اين بنا گذاشت. تا سرانجام رسيد به پايان کار. شاه آخرين [که در افواه متهم شده بود که بزرگ‌ترين ثروتمند جهان است. و چنين نبود. اما فرزندان رضاشاه در مجموع به اندازه ساير آحاد ملت جمع آورده بودند] هم وقتي روزگار را به خود تنگ ديد دستور فرمود که فرياد‌اي دزد سردهند و کميسيون شاهنشاهي مبارزه با فساد تشکيل دهند.
و چنين است که بعد از گذشت نزديک به 90 سال، ما ايرانيان گاه آزادي و گاه ثروت کشور را به شنيدن صداي خوش‌اي دزد فروخته ايم. و باز تجربه ديگر.
مسعود بهنود
